Cambodja – Terreur, schatten en onweer

In het Tuol Sleng museum in Phnom Penh hangt een roodomrand verbodsbord dat bezoekers verbiedt om te lachen. Een van de meest overbodige borden die ik ooit heb gezien… het lachen vergaat je heel snel als je dit museum bezoekt: het gebouwencomplex is ooit begonnen als school, maar werd in 1976 door Pol Pot veranderd in ‘Security Center 21′. Hij gebruikte de plek om vermeende tegenstanders van zijn bewind gevangen te houden en te martelen, alvorens ze naar een van de killing fields gebracht werden om vermoord te worden. In de afgelopen 30 jaar is er weinig veranderd aan de tot cellen en martelkamers omgebouwde klaslokalen. Wel zijn er honderden, zo niet duizenden portretten te vinden van slachtoffers, en een groot aantal foto’s met daarbij de verhalen van zowel slachtoffers, hun familie en daders.

Als westerling besef je het niet zo, maar Pol Pot was waarschijnlijk nog wel een grotere misdadiger en in ieder geval een grotere gek dan Hitler. Hij wilde Cambodja terughelpen naar het stenen tijdperk (een communistische, agrarische samenleving) door alle landgenoten die gestudeerd hadden, een vreemde taal spraken, een bril droegen, zachte handen hadden (dus geen lichamelijke arbeid verrichtten), enzovoorts, te vermoorden. Daarbij werden ook godsdienst en alle uitingen van cultuur verboden, en familiebanden verbroken door mensen fysiek te verplaatsen. Al met al zijn er in krap 4 jaar naar schatting tussen de 1 en de 3 miljoen mensen vermoord. Wat ik niet wist is dat Vietnam, toen ook pas zelf een communistische staat van 4 jaar jong, uiteindelijk een einde heeft gemaakt aan zijn bewind door het land binnen te vallen, omdat Pot besloten had dat Vietnam toch de vijand was en op Vietnamees grondgebied aanvallen pleegde. Daar zou het land wel eens wat meer credits voor mogen krijgen… Pol Pot was overigens vreselijk paranoide en liet ook regelmatig mensen van de eigen Khmer Rouge ombrengen.

Na een indrukwekkend maar weinig opbeurend bezoek aan het museum gingen we per tuktuk naar de killing fields van Choeung Ek. Het terrein ziet er vriendelijk genoeg uit, met gras, struiken, vlindertjes en hier en daar een boom, maar de grote stupa helpt je snel uit de droom: hij bevat 9000 schedels van mensen die hier zijn vermoord. Er liggen naar schatting nog zo’n 11000 lichamen op dit veld, maar die zijn nooit opgegraven. Het meeste indruk maakte op mij echter niet de stupa of de ondiepe kuilen van de leeggehaalde massagraven, maar de stukjes kleding die her en der op de paden aan de oppervlakte verschijnen: kleding (en soms ook stukjes bot) van slachtoffers die vooral als het weer eens hard geregend heeft naar boven komt. Bijna 30 jaar na data zijn er nog steeds geen rechtzaken geweest tegen de kopstukken van de Khmer Rouge; Pol Pot is inmiddels overleden.

Phnom Penh lijkt op het eerste gezicht een gewone Aziatische stad, maar er zijn wat verschillen met bijvoorbeeld Laos en Thailand: het is er viezer, net als in India ruik je regelmatig rottend vuil (en je ziet er ook bergen van liggen), er wordt veel meer gebedeld, onder meer door mensen die ledematen missen, en aan de andere kant heb je hier en daar ook vreselijk hippe, lounge-achtige tenten, die er eigenlijk niet goed lijken te passen. Er zijn ook vrolijker bezienswaardigheden dan de overblijfselen van de genocide van 30 jaar terug. Het koninklijk paleis bijvoorbeeld, want jawel, Cambodja is een koninkrijk. Toen wij er waren was het weer eens zeldzaam heet, dus we beperkten ons tot de belangrijkste gebouwen: de troonzaal, en de zilveren pagode: een tempel met een paar duizend zilveren tegels op de vloer, een smaragden boeddha (leek toch wel een beetje op groen glas) en een grote gouden staande boeddha, ingelegd met diamanten. En dat voor een koning die alleen maar een ceremonieel baantje heeft…

De bus naar Sihanoukville vertrok drie kwartier te laat en deed er niet drie uur, zoals beloofd, maar vier uur over. Oh well, zo vaak reizen we gelukkig niet met de bus en zo zie je nog eens iets van het landschap. Sihanoukville is een populaire badplaats, zeg maar het Goa van Cambodja. Voor ons heeft de plaats een extra betekenis omdat onze vriend Simon hier een tijd gewoond heeft en is gestorven. Onze eerste avond hebben we aan het strand doorgebracht, dat gezellig vol staat met strandtentjes waar het altijd happy hour is en waar je gebarbecuede maaltijden kunt krijgen voor weinig. Vannacht werden we opgeschrikt door een enorme onweersklap en vanochtend werden we wakker onder een egaal loodgrijze lucht waar bakken met water uitkwamen. Badplaatsen in de regen zijn altijd extra treurig. Hopelijk klaart het later vandaag nog op, in ieder geval lang genoeg om droog een paar extra leesboekjes te gaan scoren!